HISTORIA

prof. zw. dr hab. Ludwik Sitowski

Katedra Entomologii Leśnej wywodzi się z Katedry Zoologii i Entomologii, która powstała w 1919 roku jako jedna z pierwszych sześciu katedr na sekcji leśnej Wydziału Rolniczo-Leśnego Wszechnicy Piastowskiej w Poznaniu, nazwanej w 1920 roku Uniwersytetem Poznańskim. Od 1919 do 1939 roku i w latach 1945-1947 kierownikiem Katedry był prof. zw. dr hab. Ludwik Sitowski, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Na Uniwersytecie Jagiellońskim rozpoczął pracę naukową oraz otrzymał doktorat i habilitację. Profesor L. Sitowski w latach 1925-1926 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Poznańskiego.

dr inż. Aleksander Kozikowski

Po śmierci prof. Sitowskiego w 1947 roku prowadzenie entomologii leśnej przejął prof. zw. dr inż. Aleksander Kozikowski, w ramach powołanego w 1945 roku Zakładu, a następnie Katedry Ochrony Lasu na Uniwersytecie Poznańskim. Aleksander Kozikowski był specjalistą w zakresie entomologii leśnej, ochrony lasu i pszczelarstwa. Przybył do Poznania ze Lwowa, gdzie od 1907 roku był profesorem w Krajowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Lasowego, a następnie na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. Kierował Katedrą Ochrony Lasu do 1956 roku, przy czym od 1951 roku już w Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu.

Następnym kierownikiem Katedry Ochrony Lasu został w roku 1958 absolwent Uniwersytetu Poznańskiego doc. dr hab. Bohdan Kiełczewski (późniejszy prof. zw. i dr h.c.). To pierwszy kierownik Katedry będący absolwentem macierzystej uczelni. Stopnie naukowe otrzymał za badania z zakresu entomologii leśnej.

W ramach Katedry Ochrony Lasu w 1963 roku powstał  Zakład Entomologii Leśnej kierowany przez doc. dr hab. Alfreda Szmidta, a w 1966 roku powołano Zakład Metod Zwalczania Szkodników Leśnych kierowany przez doc. dr hab. Wiktora Kadłubowskiego. Katedra Ochrony Lasu przestała istnieć w  1970 roku w wyniku powołania na Wydziale Leśnym czterech instytutów. Entomologia leśna znalazła się w Instytucie Ochrony Lasu, w którym w latach 1970-1978 istniał  Zakład Entomologii Leśnej, a następnie w latach 1978-1981 Zakład Entomologii Leśnej i Ochrony Lasu. Kierownikiem zakładów zajmujących się entomologią leśną był prof. zw. dr hab. Alfred Szmidt.Po rozwiązaniu instytutów, w 1981 roku., z Zakładu Entomologii Leśnej i Ochrony Lasu powstały dwie katedry: Katedra Entomologii Leśnej i Katedra Ochrony Lasu. Dotychczas Katedrą Entomologii Leśnej kierowali: prof. zw. dr hab. Alfred Szmidt (1981-1991), prof. zw. dr hab. Jacek Michalski (1991-1994), prof. dr hab. Robert Luterek (1994-2001), prof. dr hab. Ignacy Korczyński (2001-2013), prof. UPP dr hab. Andrzej Mazur (2013-2020), od roku 2020 prof. UPP dr hab. Robert Kuźmiński.

Katedra Fitopatologii Leśnej wyłoniła się - w 1954 roku jako Zakład, a w 1960 r. jako Katedra - z powstałej wnet po I wojnie światowej Katedry Botaniki Ogólnej i Fitopatologii Wydziału Rolniczo-Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego, a potem Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, gdzie fitopatologię reprezentował głównie prof. dr Karol Zaleski. Kierownikami Katedry Fitopatologii Leśnej byli kolejno prof. dr Karol Mańka, doc. dr hab. Antoni Przezbórski i prof. dr hab. Małgorzata Mańka. Zostało w niej wypromowanych 27 doktorów, z tych zaś 6 doktorów habilitowanych, z tych ostatnich wreszcie 5 profesorów. 

 

Katedra Fitopatologii Leśnej posiadała od 1964 do 2006 roku Terenową Stację Naukowo-Badawczą w Hucie Pustej (na terenie LZD Murowana Goślina). W czasie istnienia Katedry (w różnych formach organizacyjnych) zostały opracowane i opublikowane 2 podręczniki (jeden z nich: K. Mańka - Fitopatologia leśna, 6 wydań) i 1 skrypt, a ponadto przetłumaczono z języków obcych szereg wybitnych podręczników fitopatologicznych. Wielką wagę w działalności Katedry przykładano zawsze do badań naukowych (ponad 250 rozpraw). Badania poświęcone były występowaniu chorób (i ochronie przed nimi) drzew leśnych o większym znaczeniu gospodarczym, jak zgorzel siewek w szkółkach leśnych (Fusarium oxysporum, Rhizoctonia solani, Cylindrocarpon destructans), opieńkowa zgnilizna korzeni (Armillaria spp.), huba korzeni (Heterobasidion annosum), holenderska choroba wiązów (Ophiostoma ulmi), zamieranie pędów sosny (Gremmeniella abietina), osutka sosny (Lophodermium spp.), huba sosny (Phellinus pini) i in. Wśród efektów tych badań warto wskazać na zarysowanie się możliwości biologicznej ochrony siewek sosny przed zgorzelą za pomocą preparatu zawierającego np. grzyb Mycelium radicis atrovirens lub mieszankę kilku grzybów zdolnych do ograniczania aktywności patogena, dalej - ochronę drzew przed hubą korzeni przez traktowanie świeżo ściętych pniaków grzybem Phlebiopsis gigantea, przez manipulowanie wilgotnością pniaków potrzebieżowych, lub przez dobór niesprzyjającej zakażeniu pniaków przez grzyb Heterobasidion annosum pory wykonywania cięć pielęgnacyjnych itp., wszystko w ramach metody biologicznej. W pracach nad holenderską chorobą wiązu, opieńkową zgnilizną korzeni i zamieraniem pędów sosny, została wypracowana metoda stosunkowo szybkiej oceny tempa przebiegu epifitozy (epidemii) określonych chorób w drzewostanach i innych skupieniach drzew (zadrzewienia przydrożne, parkowe, itp.), co prowadzi do monitoringu fitopatologicznego i łączy się z możliwościami lepszej 
i tańszej ochrony tych skupień przed klęskowymi wystąpieniami wspomnianych chorób i im podobnych. 

 

Wreszcie należy wspomnieć o być może największym osiągnięciu Katedry, mianowicie o opracowaniu tzw. metody szeregów biotycznych. Metoda ta pozwala określić wpływ środowiska (przede wszystkim glebowego) na wzrost grzybów patogenicznych dla roślin, przez co jest obiecująca z punktu widzenia rozwiązywania zagadnień niechemicznej ochrony roślin przed chorobami (szczególnie korzeni). Pracownicy Katedry często uczestniczyli w krajowych i międzynarodowych imprezach naukowych, i to zwykle w sposób wysoce aktywny, sami też z powodzeniem je organizując. Ogółem Katedra zorganizowała 6 krajowych i 5 międzynarodowych konferencji w Poznaniu, w tym we wrześniu 1994 r., z ramienia Europejskiej Fundacji Fitopatologicznej (EFPP), konferencję "Ożywione czynniki środowiska w integrowanej ochronie roślin przed chorobami" (w której wzięło udział 170 fitopatologów z 20 krajów Europy oraz USA). W 2004 roku Katedra była głównym organizatorem konferencji 11th International Conference on Root and Butt Rots, Poznań and Białowieża (16-22.08.2004), z ramienia International Union of Forest Research Organizations (IUFRO) Working Party 7.02.01. Konferencja ta odbyła się w 50. rocznicę pierwszej konferencji z tej serii i zgromadziła ponad 70 badaczy ze wszystkich kontynentów. Wreszcie, Katedra Fitopatologii Leśnej przyczyniła się najbardziej do powstania (w 1971 r.) i późniejszego rozwoju Polskiego Towarzystwa Fitopatologicznego.