Mopek zachodni Barbastell barbastellus. Biologia i ochrona gatunku
Iwona Gottfried, Grzegorz Błachowski, Elżbieta Fuszara, Tomasz Gottfried, Adam Olszewski, Błażej Wojtowicz, Andrzej Węgiel
Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Książka podsumowuje stan wiedzy o biologii mopka Barbastella barbastellus oraz o wymaganiach siedliskowych tego nietoperza i jego zagrożeniach. Zawiera zalecenia ochronne, które opierają się na informacjach zawartych w literaturze naukowej oraz na wieloletnich doświadczeniach autorów tego opracowania.
Mopek jest gatunkiem palearktycznym, występującym niemal w całej Europie (ryc. 6). W wielu regionach występowania brakuje jednak informacji o trendach i stanie populacji tego nietoperza. Na podstawie dostępnych danych można wnioskować, że w większości krajów gatunek jest nieliczny i jego liczebność wykazuje trend spadkowy. Najliczniej mopek zachodni notowany jest w Europe Środkowej: w Polsce, Czechach i na Słowacji.
W Polsce mopek obserwowany jest prawie w całym kraju (ryc. 7), jednak najliczniej występuje we wschodniej, centralnej i południowo-zachodniej części. Na reszcie obszaru kraju jest rzadki. Obecnie jego populację ocenia się jako stabilną lub nawet o niewielkim trendzie wzrostowym. Na podstawie wyników z zimowych liczeń nietoperzy w znanych i regularnie kontrolowanych hibernakulach populację tego nietoperza szacuje się na minimum 13,9 tys. osobników (tab. 1).
W Polsce do 2023 r. powołano 93 obszary Natura 2000, w których mopek stanowi przedmiot ochrony (tab. 2, ryc. 8). W większości tych obszarów liczebność populacji przypisano do kategorii C, tzn. wynosi ona 0–2% populacji krajowej (82 obszary). Na obszarach Natura 2000 w Polsce populacja chroniona jest przede wszystkim w okresie zimy (53 obszary), natomiast w okresie rozrodu gatunek chroniony jest na 39 obszarach. To zbyt mało, aby ochrona mopka zachodniego była skuteczna. Konieczne jest podejmowanie działań ochronnych na szerszą skalę zarówno w czasie rozrodu, zimowania, jak i migracji.
Mopek jest leśnym gatunkiem nietoperza, często zmieniającym swoje kryjówki (preferowane w drzewach zamierających i martwych). Konieczne jest pozostawianie jak największej liczby starych i zamierających drzew, co zapewni odpowiednią liczbę schronień i obfite żerowiska. Tam, gdzie brakuje starodrzewów, skutecznym działaniem, zwiększającym liczbę ukryć dla kolonii rozrodczych, jest montowanie sztucznych schronień – budek szczelinowych (Załącznik), które należy wieszać w grupach po kilka sztuk (ryc. 42).
Dla ochrony tego zimnolubnego gatunku nietoperza ważne jest zabezpieczanie podziemi, w których zimuje. Ochroną powinny być obejmowane duże obiekty podziemne, ale również płytsze i szybko wychładzające się, np. bunkry, piwnice.
Adaptacja takich obiektów na zimowiska dla nietoperzy jest szczególnie ważna na obszarach nizinnych, gdzie zdecydowanie rzadziej występują naturalne podziemia – jaskinie. Działania te mają też coraz większe znaczenie dla ochrony zimnolubnych, osiadłych gatunków nietoperzy (m.in. mopka) w kontekście ocieplania się klimatu.
Mopek ma krótki zasięg echolokacji. Jednym z większych zagrożeń dla tego gatunku nietoperza jest fragmentacja siedlisk. Niezmiernie istotne jest zachowanie ciągów roślinności wśród pól i na brzegach rzek, co zapewni bezpieczny przelot pomiędzy wykorzystywanymi siedliskami i kontakt osobników z sąsiadujących obszarów.