Wpływ długotrwałych zanieczyszczeń przemysłowych

Fragment rozdziału Streszczenie

Niniejsze opracowanie wiąże się z realizacją pierwszego etapu zamierzenia polegającego na zbadaniu wpływu długotrwałych zanieczyszczeń przemysłowych na środowisko leśne przede wszystkim zachodniej części Niżu Polskiego. Jest ono udokumentowaniem pierwszego okresu badań przeprowadzonych w latach 1993-1995, w trakcie których założono stałe powierzchnie badawcze w jednogatunkowych drzewostanach sosny zwyczajnej. Będą one służyły w przyszłości do permanentnej kontroli zmian zachodzących w biotopach i biocenozach charakteryzujących się zróżnicowanym stopniem intensywności oddziaływania badanego czynnika. Obecnie, zastosowano metody porównawcze, wykorzystujące podobieństwo podłoża i gleb, na których występują różne formy fitocenoz świeżych borów sosnowych.
Podstawowym założeniem metodycznym w pracy było założenie, że możliwe jest zbadanie wpływu zanieczyszczeń przemysłowych na lasy, jeśli badaniu podlegać będą jednocześnie obszary o zróżnicowanym stopniu nasilenia oddziaływań tego czynnika.
Obiekty badawcze usytuowano w różnych częściach Niżu Polskiego w taki sposób, aby można było utworzyć logiczny szereg fitocenoz poddanych długotrwałemu oddziaływaniu zróżnicowanych dawek zanieczyszczeń powietrza. Obiekty te różnią się między sobą intensywnością (dawką) zanieczyszczeń gazowych (SO2, NOx i F) oraz ilością opadu pyłów. Dobrano je w taki sposób, aby w najwyższym stopniu można było wyeliminować wpływ innych czynników, takich jak np. zmienność warunków glebowych i odmienność postępowania gospodarczego, występowanie gradacji owadów i związane z tym faktem zmiany w warstwie drzew i całej fitocenozie.

Materiał badawczy stanowiły wyniki następujących prac wykonanych na każdej z 18 powierzchni doświadczalnych:
1. Badania gleboznawcze, obejmujące analizę fizyczno-chemicznych i chemicznych właściwości gleb na podstawie materiału uzyskanego z 18 odkrywek glebowych (jedna odkrywka do głębokości 2 m, pogłębiona wierceniem do 325 cm na każdej powierzchni doświadczalnej).
2. Badania fitosocjologiczne, przeprowadzono w oparciu o materiał pochodzący z 76 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami metody Braun-Blanqueta w modyfikacji Barkmana.
3. Badania dendrochronologiczne, obejmujące pomiar pierśnicy wszystkich drzew oraz wysokości 20% drzew na tradycyjnych powierzchniach próbnych, których wielkość wynosiła najczęściej 0,5-1,0 ha. Jakość każdego drzewa stojącego sklasyfikowano metodą Leibundguta. Po obliczeniu wymiarów drzew próbnych, dla każdej z trzech klas Uricha pobrano wywierty z promienia pierśnicowego celem ustalenia przyrostów grubości drzew w kolejnych latach kalendarzowych. Dla określenia przyrostów wysokości ścięto po 5 drzew dla trzech klas, łącznie - 15 drzew próbnych, reprezentujących każdy z badanych drzewostanów. W obiekcie kontrolnym pobrano podwójną ilość drzew próbnych dla każdej z trzech klas Uricha. Łącznie ścięto 270 drzew i nawiercono 4860 drzew stojących. Na drzewach ściętych pomierzono wysokość położenia okółków w poszczególnych latach kalendarzowych od wierzchołka, aż do ostatniego widocznego jeszcze wyraźnie śladu.
4. Badaniom poddano aparat asymilacyjny każdego z 270 ściętych drzew. W tym celu pobrano materiał z górnej części korony z igłami ostatniego rocznika. Określono laboratoryjnie długość oraz masę igieł w stanie suchym i świeżym, ich barwę oraz skład chemiczny.

Z przeprowadzonych badań wynika, że w następstwie długotrwałego skażenia chemicznego południowo-zachodniej części Niżu Polskiego występują wyraźne objawy dużych zakłóceń funkcjonalnych środowiska leśnego. Natomiast w części zachodniej i środkowej (z wyłączeniem rejonu Konina) objawy te są łagodniejsze. Na krańcach północno-wschodnich Niżu stwierdzono pierwsze wyraźne oznaki zakłóceń funkcjonalnych świeżych borów sosnowych.