Katedra Fizyki i Biofizyki
(do 2015 Katedra Fizyki)
Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Historia
Katedra Fizyki wraz z Zakładem Fizyki została powołana do życia zarządzeniem Ministra Szkolnictwa Wyższego i Nauki z dnia 23.XI.1951 r. W nowo utworzonej wówczas (rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 17.XI.1951 r.) Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu weszła w skład Wydziału Rolnego.
Do organizacji Katedry przystąpiono dopiero w roku akademickim 1953/54. Przez poprzednie dwa lata istnienia Katedry, fizykę, jako przedmiot zlecony, prowadzili dr Alfons Zajączkowski i mgr Szczęsny Gnatowski.
W 1953 r. kierownikiem Katedry zostaje mgr Szczęsny Gnatowski, zastępca profesora, który pełnił tę funkcję do 1966 roku (funkcję kuratora naukowego w latach 1961-1964 pełnił doc. W. Kiełczewski, a w latach 1964-1966 doc. A. Kubiak).
Do września 1953 r. Katedra nie posiadała własnego lokalu. Od października 1953 r. do września 1954 r. mieściła się w dwóch pokoikach w gmachu Chemii Rolnej.
W październiku 1954 r. Katedra uzyskała lokal na IV piętrze w gmachu USP przy ul. Różanej 17, gdzie po przeprowadzeniu prac adaptacyjnych, utworzono dwie sale do ćwiczeń laboratoryjnych, czytelnię dla studentów, pokój biblioteczny oraz kilka pokoi do pracy naukowej.
1 października 1962 r. Katedra Fizyki przeszła w skład nowo utworzonego Wydziału Technologii Rolno-Spożywczej.
W latach 1966-1972 kierownikiem Katedry była doc. dr hab. Danuta Frąckowiak. W tym czasie Katedra Fizyki otrzymała nową siedzibę w tzw. Dworku Sołackim (I piętro), znajdującym się obok Kolegium Cieszkowskich. Otrzymane pomieszczenia wykorzystywano do pracy naukowej i organizacyjnej Katedry, natomiast zajęcia dydaktyczne nadal odbywały się w budynku przy ul. Różanej.
W 1970 r. Katedra Fizyki weszła w skład międzywydziałowego Instytutu Matematyki, Fizyki i Chemii. Wicedyrektorem tego Instytutu została doc. Danuta Frąckowiak, ówczesny kierownik Zakładu Fizyki.
W 1975 r. – po odłączeniu się Matematyki – Instytut staje się Instytutem Fizyki i Chemii, z którego w 1981 r. powstały dwie samodzielne Katedry: Fizyki i Chemii.
W 1987 r. Katedrę Fizyki ponownie włączono do Wydziału Technologii Żywności (przemianowanego w 1973 r. Wydziału Technologii Rolno-Spożywczej), który od 2004 r. nosi nazwę Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu.
Po roku 1972 kierownikami Katedry Fizyki byli:
Mgr Szczęsny Gnatowski – 1972-1975
(kuratorem naukowym w latach 1972-1977 był prof. dr hab. M. Surma)
Dr Stanisław Surma – 1975-1977
(w latach 1975–1978 pełnił również funkcję wicedyrektora Instytutu Fizyki i Chemii)
Prof. dr hab. Janusz Sławiński – 1977-1980
Dr Ewa Miedziejko – 1980-1984
prof. dr hab. Stefan Poliszko – 1984-2006
prof. dr hab. Krzysztof Polewski – od 2006 r.
W 1973 r. Katedra otrzymała nową siedzibę w nowo wybudowanym gmachu Wydziału Technologii Drewna, przy ul Wojska Polskiego. Przydzielone tam liczne pomieszczenia do pracy naukowej, organizacyjnej i sale do ćwiczeń laboratoryjnych pozwoliły na przeniesienie Katedry Fizyki w całości do jednego gmachu.
Katedra Fizyki do dziś mieści się w tym samym budynku, pomimo że administracyjnie nie wchodzi w struktury Wydziału Technologii Drewna.
We wrześniu 1972 r. Wyższa Szkoła Rolnicza została przemianowana na Akademię Rolniczą, a 24 lata później (4 lipca 1996 r.) – na Akademię Rolniczą im. Augusta Cieszkowskiego.
Od 11 kwietnia 2008 r. uczelnia nosi nazwę Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.
Według aktualnego stanu Katedra Fizyki wchodzi w skład Wydziału Nauk o Żywności i Żywieniu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, mając siedzibę w gmachu Wydziału Technologii Drewna przy ul Wojska Polskiego 28.
W sierpniu 2015 roku zmieniono nazwę katedry na Katedrę Fizyki i Biofizyki (zarządzenie rektora nr 84/2015 z dnia 17.08.2015 roku).
Historia działalności naukowo-dydaktycznej w Katedrze Fizyki
Do organizacji Katedry Fizyki przystąpiono w roku akademickim 1953/54 pod kierunkiem mgr. Szczęsnego Gnatowskiego, zastępcy profesora.
Urodzony we Lwowie, pan prof. Szczęsny Gnatowski skończył studia fizyki na tamtejszym Uniwersytecie im. Jana Kazimierza (1937 r.) i przez kilka lat pracował na tej uczelni jako asystent i starszy asystent w Zakładzie Fizyki Doświadczalnej. W roku 1945 przyjechał do Poznania i podjął pracę asystenta na Uniwersytecie Poznańskim, a jednocześnie był nauczycielem fizyki w Państwowym Gimnazjum i Liceum Marii Magdaleny.
W 1953 przeszedł do Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, aby tworzyć i organizować nową jednostkę, której celem było prowadzenie zajęć z fizyki dla studentów tej uczelni.
W tym samym roku pracę w nowej jednostce rozpoczęła mgr Helena Harajda, rok później mgr Walenty Paszkowski, a krótko po nim mgr Zofia Prus oraz mgr Ryszard Urbański. Ten kilkuosobowy zespół, w szczególności panowie Szczęsny Gnatowski i Walenty Paszkowski, skupił się przede wszystkim na organizowaniu pracowni studenckiej. W krótkim czasie przygotowano ponad 30 ćwiczeń laboratoryjnych.
Pan prof. Sz. Gnatowski napisał dwutomowy podręcznik Fizyka dla studentów wyższych szkół rolniczych, który bardzo ułatwiał studentom przygotowanie się do zajęć z fizyki. Napisany z dużym talentem dydaktycznym, został w 1956 r. wydany przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe i doczekał się później kilku kolejnych wydań i wznowień.
Pomimo dużej pracy dydaktycznej nie rezygnowano również z pracy naukowej. Prowadzono wówczas badania głównie z dziedziny akustyki.
Panie Helena Harajda i Zofia Prus badania prowadziły we współpracy z Katedrą Akustyki i Teorii Drgań Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, kierowaną wówczas przez słynnego fizyka-akustyka prof. Marka Kwieka. Obydwie ukończyły studia z fizyki na tym Uniwersytecie i tam też obroniły swoje rozprawy doktorskie.
Pani Zofia Prus w swoich badaniach zajmowała się teoretycznymi zagadnieniami akustyki molekularnej, w szczególności zachowania się zawiesin w polu stojącej fali ultradźwiękowej. W 1965 r. obroniła pracę doktorską nt. Wyprowadzenie przestrzennych równań ruchu falowego gazu z teorii kinetyczno-molekularnej. Wyniki teoretyczne, które uzyskała, zastosowała do badania mieszaniny argonu i helu w polu ultradźwiękowej fali stojącej. Wyniki prac publikowała w wielu czasopismach.
Pani Helena Harajda, z wykształcenia nie tylko fizyk, ale i muzykolog, dużą część swoich badań poświęciła akustyce instrumentów muzycznych. Po uzyskaniu tytułu doktora na UAM (1964 r., temat pracy: Barwa głosu skrzypiec w zależności od ich widm dźwiękowych oraz przebiegów transjentowych), habilitowała się w roku 1973 na Wydziale Technologii Drewna AR w Poznaniu, a tematem jej rozprawy habilitacyjnej był Wpływ własności fizycznych rezonatora świerkowego na wartość i kształtowanie się amplitudy wzmacnianego dźwięku. Na tym Wydziale prowadziła wykłady z akustyki instrumentów, współpracowała też z Państwową Wyższą Szkołą Muzyczną w Poznaniu, prowadziła prace magisterskie z technologii budowy instrumentów muzycznych. Kształciła przyszłych lutników. W 1975 r. przeniosła się do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze, gdzie – będąc profesorem nadzwyczajnym – kierowała najpierw Zakładem Wychowania Muzycznego, a później Pracownią Akustyki Muzycznej.
W Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu z panią dr H. Harajdą współpracował – w dziedzinie akustyki muzycznej – mgr Ryszard Urbański (pracował w naszej Katedrze w latach 1955-1965).
Badania z dziedziny akustyki prowadził również pan mgr Walenty Paszkowski. Urodzony na wschodzie Polski studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W roku 1945 przyjechał do Poznania i na tutejszym Uniwersytecie uzyskał stopień magistra fizyki. Tu też pracował jako asystent pod kierunkiem wybitnego fizyka prof. Szczepana Szczeniowskiego.
W 1954 r. podjął pracę w Katedrze Fizyki Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, gdzie razem z prof. Sz. Gnatowskim organizował pracownię studencką, a także punkt konsultacyjny w Lesznie. W swojej pracy naukowej zajmował się fizyką ultradźwięków. Zbudował aparaturę do ich generacji i stosował ją m.in. do badania związków biologicznie ważnych. O jego pracy doktorskiej wspomina nieco dalej pani prof. Danuta Frąckowiak.
W 1962 r. pracę w Katedrze Fizyki rozpoczął pan mgr Bernard Lehmann. Urodzony w Berlinie studiował na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie w 1952 r. uzyskał stopień magistra matematyki. Ponieważ miał również dyplom ukończenia Instytutu Pedagogicznego, z prawem nauczania matematyki i fizyki, przez kilka lat pracował jako nauczyciel – najpierw w Nowym Tomyślu, a później w renomowanych liceach poznańskich.
W 1962 r. rozpoczął pracę w Katedrze Fizyki WSR. W 1965 roku – razem z dr Heleną Harajdą – napisał skrypt Ćwiczenia laboratoryjne z fizyki, który służył – przez długie lata – studentom naszej uczelni. Doczekał się kilku wydań, był kilkakrotnie przerabiany i dostosowywany do wymogów nowych programów nauczania. Był doskonałym uzupełnieniem podręcznika napisanego wcześniej przez prof. Sz. Gnatowskiego.
Pan B. Lehmann nie rezygnował również z pracy naukowej, pomimo, że – jako inwalida wojenny – nie był formalnie zobowiązany do jej prowadzenia. Początkowo swoje prace wykonywał pod kierunkiem wspomnianego już prof. Marka Kwieka. Jego prace dotyczyły przechowalnictwa roślin okopowych i zmian napięcia powierzchniowego pod wpływem ultradźwięków. W 1966 r. na Wydziale Technologii Rolno-Spożywczej uzyskał stopień doktora nauk technicznych za pracę pt. Wpływ nadźwiękawianych alkoholi pierwszorzędowych na proces kiełkowania bulw i ziemniaków.
W latach 50-tych i na początku lat 60-tych oprócz wyżej wymienionych pracowników naukowo-dydaktycznych w Katedrze Fizyki pracowali również tzw. pomocniczy pracownicy nauki: mgr Józef Adamski, mgr Janina Gołembiowska, mgr Henryk Gogoliński i mgr Tadeusz Strzelbicki, a także pracownicy naukowo-techniczni: Ludwik Grabowski i Juliusz Olejniczak.
Dalsze lata działalności naukowo-dydaktycznej wspominają późniejsi kierownicy Katedry Fizyki
Pani Prof. dr hab. Danuta Frąckowiak (lata 1965 – 1972)
Pracę w Wyższej Szkole Rolniczej rozpoczęłam w 1965 roku. Byłam już po habilitacji i po rocznej pracy w dobrym laboratorium w USA (Urbana, Illinois). Gdy przyszłam w umówionym terminie na rozmowę z prorektorem ds. nauki, prof. J. Wojciechowskim, miał on duży kłopot, gdyż sądził, że to mój mąż zabiega o pracę na WSR. Poinformował mnie, że w ich Uczelni nie ma zwyczaju zatrudniać kobiet na stanowiskach kierowników katedr, choć ponoć jeden taki przypadek już kiedyś był. W tej sytuacji musi się porozumieć z Senatem Uczelni i da mi odpowiedź za tydzień. Senat się zgodził i zostałam kierownikiem Katedry Fizyki.
Moja specjalność naukowa, tzn. badanie barwników organizmów fotosyntetycznych w układach modelowych i w naturalnych, to jest w roślinach, w glonach, bakteriach oraz we fragmentach tych organizmów, pasowała dobrze do profilu uczelni rolniczej. Interesował nas proces absorpcji światła i przekazywanie energii wzbudzenia od barwników antenowych do centrów reakcji, w których następuje synteza. Badaliśmy wpływ konformacji agregatów barwnikowych i ich oddziaływania z naturalnym otoczeniem na wydajność przekazywania energii do centrów reakcji, drogi dezaktywacji wzbudzenia poprzez np. emisję fluorescencji itp. Proste anizotropowe modele pozwalały nam śledzić wpływ struktury układów biologicznych na ich funkcje.
W badaniach absorpcji i emisji używaliśmy światła spolaryzowanego. Szczególnie dużo czasu poświęciliśmy badaniom fikobilin i ich naturalnych kompleksów fikobilisomów. Fikobilisomami zajmował się przede wszystkim Józef Grabowski, który cierpliwie zbierał na brzegu Morza Bałtyckiego Ceramium rubrum, które zawiera dużą ilość fikoerytryny i trochę fikocyjaniny. Badaliśmy np. przekazywanie energii wzbudzenia od barwników antenowych np. biliprotein do chlorofili w centrach reakcji fotochemicznej i wpływ różnych czynników np. temperatury na ten proces. Przy pomocy światła spolaryzowanego ustalaliśmy wpływ struktury aparatu fotosyntetycznego na przebieg procesów biologicznie ważnych. Zajmowaliśmy się też osłanianiem przez karotenoidy chlorofili przed fotodestrukcją.
Efektem prowadzonych badań były doktoraty, które uzyskali w tym czasie: Walenty Paszkowski, Ewa Miedziejko, Stanisław Surma, Larysa Januszczyk i Elżbieta Stachowiak-Hans. Podam dla przykładu dwa tytuły rozpraw : „Wpływ ultradźwięków na własności widmowe chlorofilu in vivo i in vitro” (W. Paszkowski) oraz „Rozproszenie światła na glonach i ich fragmentach” (L.Januszczyk). Celem tej drugiej pracy było ustalenie, jakie czynniki mają wpływ na przebieg procesu fotosyntezy zachodzącej w różnych organizmach.
Wyniki wszystkich prowadzonych prac naukowych były referowane na międzynarodowych konferencjach i publikowane w czasopismach takich jak Photochemistry and Photobiology, Photosynthetica Acta, Physica Polonica, Bulletin de l’Academie Polonaise de Sciences, Studia Biophysica i w innych.
Utrzymywaliśmy kontakty z naukowcami z wielu krajów europejskich. W ramach realizowanych tematów RWPG mieliśmy możliwość zapraszania gości, również z krajów nienależących do tej organizacji, m.in. ze Szwecji, Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec Zachodnich. Byliśmy również przez nich zapraszani. Ja osobiście, korzystając z zaproszenia Amerykanów, pracowałam przez parę miesięcy na Uniwersytecie Nowojorskim (New York University).
Dzięki życzliwości pana rektora prof. dr. hab. Z. Tuchołki otrzymaliśmy nowe pomieszczenia z przeznaczeniem na pracownie naukowe. Mieściły się one na I piętrze, w tzw. dworku, pięknie położonym w Parku Sołackim.
Udało się zakupić lub zmontować aparaturę pozwalającą mierzyć absorpcję, fluorescencję i rozproszenie światła. Dzięki wsparciu Rektora udało się również wyremontować w tym czasie pracownie studenckie.
Zaangażowałam trzech młodych fizyków, którzy uzyskali magisteria na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu: Henryka Manikowskiego, Józefa Grabowskiego i Zdzisława Salamona. Rozpoczęli oni pracę na WSR, lecz gdy odchodziłam z Uczelni, po jej reorganizacji, zabrałam ich ze sobą na Politechnikę Poznańską. Dziś dwóch z nich jest profesorami PP, a trzeci pracuje w USA. Reorganizacja Uczelni polegała między innymi, na likwidacji Katedr i utworzeniu wspólnego Instytutu Fizyki, Matematyki i Chemii. Zostałam kierownikiem Zakładu Fizyki i zastępcą dyrektora Instytutu ds. Nauki. Dyrektorem Instytutu został chemik, prof. S. Kinastowski.
W 1972 roku zrezygnowałam z pracy na WSR i przeniosłam się na Politechnikę Poznańską.
Od redakcji:
W omawianym okresie w Katedrze Fizyki pracowała na etacie naukowo-technicznym pani Maria Rygmaczewska, która pełniła też funkcje administracyjne.
W roku akademickim 1966-67 w Katedrze Fizyki pracował również mgr Wojciech Szczęsny Kaczmarek, późniejszy prezydent Miasta Poznania. Po roku pracy przeniósł się jednak do Instytutu Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, gdzie w 1974 obronił doktorat, a w latach 90-tych - pracę habilitacyjną.
W latach 1972 -1977 kierownikami Katedry Fizyki byli:
mgr Szczęsny Gnatowski (1972-1975)
i dr Stanisław Surma (1975-1977)
W tych latach pracę w Katedrze Fizyki na etatach naukowo-dydaktycznych rozpoczęli:
mgr Małgorzata Grottel, mgr Wanda Maciejewska, mgr Janina Piechowiak, mgr Danuta Popenda (od 1977 r. - Napierała), mgr Krzysztof Polewski, mgr Marek Pyda, mgr Krzysztof Jabłoński, mgr Grażyna Weymann (od 1983-Plenzler) i mgr Wojciech Pukacki. Wszyscy byli absolwentami Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Na etatach naukowo-technicznych pracowali wówczas: Elżbieta Cieślińska, Jerzy Helle, Daromiła Pietraszkiewicz oraz Hanna Hołysz, która prowadziła bibliotekę Katedry.
Pan prof. dr hab. Janusz Sławiński (lata 1977 – 1980)
Po dwudziestu latach pracy dydaktycznej i naukowej w Wyższej Szkole Rolniczej (Akademii Rolniczej) w Szczecinie oraz po kilkuletnich stażach naukowych w Moskwie, Baltimore i Athens w USA, wzorem mobilnych naukowców USA i zachodniej Europy, postanowiliśmy wraz z Żoną zmienić miejsce zamieszkania i pracy. Spośród kilku atrakcyjnych ofert nasz wybór padł na Akademię Rolniczą w Poznaniu.
Moją Alma Mater był Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i wielu z moich kolegów ze studiów tam pracowało.
W Katedrze Fizyki AR w Poznaniu Pani doc. dr hab. Danuta Frąckowiak w okresie 1965 - 72 prowadziła intensywne badania z zakresu fotosyntezy i luminescencji. Wypromowała 5 doktorów i dobrze wyposażyła katedrę w aparaturę naukową do badań tematyki fotobiologicznej. Tak więc, znalazłem się w placówce dobrze przygotowanej do kontynuowania naszych własnych badań z zakresu ultrasłabej chemiluminescencji układów biologicznych.
Tematyka ta była wówczas w “powijakach”. Miała w sobie coś metafizycznego, tajemniczego, co dobrze oddaje cytat z Ewangelii Św. Jana: “a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła” (J 1,5). Bowiem pomiary ultrasłabej luminescencji z żywych organizmów muszą być wykonywane w ciemności i wymagają bardzo czułej aparatury typu “zliczania pojedynczych fotonów”, gdyż emitowane promieniowanie jest niezwykle słabe. A przecież nic nie niesie tak bogatej informacji jak strumienie fotonów.
W istocie rzeczy w zjawisku chemiluminescencji “twarda materia” - cząstki, atomy i cząsteczki, czyli fermiony, generuje subtelne, chyże bozony – kwanty promieniowania elektromagnetycznego, niosące informację o naturze i parametrach oddziaływań fizykochemicznych i biologicznych. Wbrew pozorom jest to zjawisko powszechne i idealne dla opracowywania nieinwazyjnych metod określania szybkości i energetyki wielu procesów biologicznych i technologicznych.
Okres pracy 1976-1981 był bogaty w rozwój pracowni dydaktycznych z fizyki oraz kontynuację poprzednich tematów jak i podejmowanie nowych z zakresu Centralnych Problemów Badań Podstawowych. Nowa uczelnia oraz finansowanie z CPBP stworzyły dobre warunki dla wyposażenia laboratorium w nowoczesną aparaturę i sprzęt.
Moje kontakty naukowe z Katedrą Fizyki AR i Zakładem Fizyki Medycznej Akademii Medycznej w Szczecinie nadal były podtrzymywane; działalność w Oddziale Towarzystwa Biofizycznego, opieka naukowa i promotorstwo rozpoczętych prac doktorskich z zakresu: ultrasłabej luminescencji, jako nieinwazyjnej metody określania stresów środowiskowych na rośliny uprawne, ich zdolności adaptacyjnych, badania mechanizmu fotodegradacji biopolimerów – białek, hemoprotein, substancji humusowych i melanin oraz chemiluminescencji w reakcjach utleniającej polimeryzacji neuroprzekaźników – adrenaliny i noradrenaliny. Procesy fotoutleniania i autoutleniania tych dwóch neuroprzekaźników, prowadzące do syntezy melanin i neuromelanin (barwniki skóry oraz substantia nigra w mózgu), są źródłem ultrasłabej luminescencji. Zagadnienia te z powodzeniem opracowywał mgr Krzysztof Polewski, a nowatorskie wyniki badań były referowane na międzynarodowych konferencjach we Włoszech i Brazylii oraz publikowane w renomowanych czasopismach, a w końcu stały się tematem rozprawy doktorskiej mgr. K. Polewskiego, obronionej w Zakładzie Biofizyki UJ w Krakowie.
W tym okresie nawiązałem też współpracę dydaktyczną z Prof. dr. hab. Stanisławem Przestalskim - z Instytutu Fizyki AR we Wrocławiu - w zakresie metodyki nauczania biofizyki i z Prof. dr Reginą Drabent z Instytutu Fizyki AR w Olsztynie. W tych trzech uczelniach odbywały się periodyczne spotkania w celu wymiany doświadczeń i doskonalenia programów nauczania biofizyki i fizyki w uczelniach rolniczych.
Podjąłem tematykę badania ultrasłabej chemiluminescencji z kompleksów jonów żelaza i metali ziem rzadkich (lantanowców) z ligandami organicznymi, takimi jak DNA, melaniny i substancje humusowe, w ramach CPBP koordynowanego przez Instytut Chemii UAM w Poznaniu. Realizowana była wspólnie z Zakładem Ziem Rzadkich kierowanym przez Prof. Dr. hab. Mariana Elbanowskiego oraz częściowo z Instytutem Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytutem Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN. Oprócz kilku publikacji i udziału w międzynarodowych kongresach w Kairze, Jerozolimie i Wrocławiu, badania te uwieńczył doktorat pani mgr Marii Paetz na Wydziale Chemii UAM oraz panu mgr. Leszka Cieśli w Zakładzie Biofizyki UJ w Krakowie.
Nawiązałem też współpracę z Zakładem Toksykologii Akademii Medycznej we Wrocławiu. Pracownicy naszego Zakładu Fizyki pomogli zorganizować tam pracownię pomiarów ultrasłabej luminescencji, specjalizującą się w badaniu wpływu toksyn na płyny ustrojowe człowieka. Pomogło to zrealizować doktorat i częściowo rozprawę habilitacyjną P. mgr B. Kochelowi.
Przez kilka lat pracował w Zakładzie Fizyki dr Jacek Wierzchowski z Instytutu Biofizyki w Warszawie, zajmując się mechanizmem ultrasłabej chemiluminescencji wolnorodnikowych reakcji w roztworach węglanów. Publikacje prac z tego zakresu pomogły mu uzyskać dalsze stopnie naukowe i stanowisko profesora biofizyki w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.
Przez krótki czas w naszym zespole badawczym pracowała również pani dr Barbara Nowak, a także panowie: mgr Włodzimierz Gałęzowski i mgr Jerzy Masiakowski, późniejsi pracownicy naukowi UAM w Poznaniu.
Zespół nasz zorganizował w Poznaniu ogólnopolskie sympozjum z udziałem specjalistów z warszawskiej firmy “Polon” i Instytutu Biologii Doświadczalnej Nenckiego w Warszawie na temat metod i aparatury do badań ultrasłabej luminescencji. POLON podjął produkcję standardowych zestawów dla zastosowań w laboratoriach medycznych i biologicznych.
Od roku 1985 podjąłem pracę w Instytucie Fizyki Akademii Pedagogicznej w Krakowie, co formalnie zakończyło moje zatrudnienie w Katedrze Fizyki AR w Poznaniu. Niemniej współpraca naukowa z Katedrą Fizyki w Poznaniu nadal trwała. W tym okresie tematyka badań biochemiluminescencji wyraźnie “pączkowała” w kraju. Oprócz w/w już ośrodków badawczych, powstały nowe: w Instytucie Fizyki Akademii Rolniczej w Lublinie oraz w Zamościu, w Instytucie Fizyki Politechniki Lubelskiej, Akademii Medycznej we Wrocławiu i Zabrzu oraz w Instytucie Fizyki Akademii Pedagogicznej w Krakowie i Instytucie Zootechniki Balice/Kraków. Wzrosła też liczba publikacji w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, co zaowocowało kontaktami z ośrodkami naukowymi prowadzącymi podobne badania w wielu krajach świata. Ten stan rozwoju badań oraz współpraca z Instytutem Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN zaowocowały później zorganizowaniem trzech międzynarodowych sympozjów: “Photon Emission from Biological Systems” w Sobótce k/Wrocławia (1986), “Biological Luminescence” w Książu k/Wrocławia (1989) i “Light & Life” we Wrocławiu (1995). Uczestniczyli w nich pracownicy z zespołu Fizyki AR w Poznaniu i innych uczelni oraz wybitni specjaliści z Austrii, Brazylii, Bułgarii, Holandii, Japonii, Niemiec, Rumuni, Włoch i b. ZSRR. Materiały zostały wydane w formie monografii przez World Scientific, Singapore.
Mój powrót do Poznania i podjęcie pracy w Laboratorium Radio- i Fotochemii Politechniki Poznańskiej w 1993 r. umożliwiło ponowne włączenie się do współpracy naukowej z grupą fotobiologiczną Katedry Fizyki AR. Nowoczesna aparatura pomiarowa w/w zakładu Politechniki i b. Zakładu Techniki Jądrowej AR w Poznaniu umożliwiły nie tylko pomiary ultrasłabej luminescencji, ale także badanie wpływu promieniowania jonizującego, ultrafioletowego i ozonu na substancje ważne w ochronie środowiska, fizjologii roślin oraz technologii drewna i żywności.
Powstały interdyscyplinarne zespoły realizujące kilka programów KBN.
Bardziej wyczerpujące opisy tego nurtu badań znaleźć można w rozdziałach książek “Historia Badań Chemicznych w Polsce” (red. R. Mierzecki, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Chemicznego, Warszawa 1993) oraz „Z badań nad Oddziaływaniem Promieniowania z Materią” rozdział “Zafascynowani Światłem”, pod redakcją J. Kroh (Międzyresortowy Instytut Badań Radiacyjnych Politechniki Łódzkiej, 2004).
Pani dr hab. Ewa Miedziejko (lata 1980 – 1984)
W latach 1980-1984 Zakład Fizyki prowadził ożywioną działalność dydaktyczną. W tym czasie wprowadzono do procesu dydaktycznego na pierwszym roku studiów nowe przedmioty nauczania: Biofizykę na Wydziale Ogrodniczym i Zootechnicznym oraz Agrofizykę na Wydziale Rolniczym. Opracowano nowoczesne programy nauczania i przystosowano pracownię fizyczną do ich realizacji. W tym celu zmodernizowano istniejące i zaprojektowano nowe, autorskie ćwiczenia oraz opracowano testy do sprawdzania stopnia opanowania wiadomości. Zespół w składzie: mgr Grzegorz Hoffmann, dr Ewa Miedziejko, mgr Grażyna Plenzler, dr Stefan Poliszko, dr Stanisław Surma rozpoczął pracę nad przygotowaniem skryptu do wykładów i ćwiczeń, przystosowanego do realizacji nowych programów. Skrypt ostatecznie ukończono i wydano w roku 1994 pod tytułem: „Agrofizyka i biofizyka, podstawowe zagadnienia i ćwiczenia laboratoryjne” (praca zbiorowa pod redakcją Ewy Miedziejko).
Od redakcji: Prace techniczne na rzecz pracowni studenckiej wykonywali wówczas:
mgr Krzysztof Owczarzak, Adam Kaczmarek oraz mgr Danuta Jankun. Laboratorium chemicznym kierowała mgr inż. Anna Narożna, a pani Urszula Michalska prowadziła wszystkie sprawy biurowe i administracyjne.
W ramach aktywności naukowej w Katedrze realizowane były dwa tematy badawcze: jeden dotyczył badań fizycznych własności fazy skondensowanej, a drugi - chemiluminescencji układów biologicznych. Wszyscy pracownicy Zakładu uczestniczyli w seminariach, na których referowano badania własne lub też aktualnie publikowane, ważne prace, dotyczące realizowanej problematyki badawczej. W tym czasie nawiązano ścisłą współpracę z wiodącymi ośrodkami poznańskiego środowiska akademickiego.
Z Instytutem Fizyki UAM współpracowali:
Wanda Maciejewska, która w 1980 r. obroniła tam pracę doktorską nt: „Konformacja białek z grupy globularnych badana metoda rozpraszania światła”,
Małgorzata Grottel – w Zakładzie Radiospektroskopii IF UAM - prowadziła badania ciał stałych metodami jądrowego rezonansu magnetycznego, zakończone pracą doktorską: „Dynamika molekularna a wiązania wodorowe w solach guanidyny i mocznika” (1982 r.). Praca ta została wyróżniona nagrodą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, III stopnia.
Marek Pyda prowadził badania w zakresie fizyki teoretycznej i w 1982 r. obronił pracę doktorską „Równowagowa teoria sorpcji małych cząsteczek na polimerach”.
Henryk Malak - w Zakładzie Elektroniki Kwantowej UAM zajmował się zagadnieniami spektroskopii molekularnej.
Grzegorz Hoffmann - metodą relaksacji dielektrycznej badał zmiany struktury drewna
Grażyna Plenzler - metodami spektralnymi – badała oddziaływania fitochromu z hormonami sterydowymi.
Z Instytutem Fizyki Molekularnej PAN współpracowali wówczas: dr Stanisław Jerzak, mgr Wojciech Pukacki i mgr Bogusław Żywucki.
W tym czasie, przy współpracy z Katedrą Drewna AR, dr Stefan Poliszko opracował monografię, która stanowiła podstawę przewodu habilitacyjnego.
Pan prof. dr hab. Stefan Poliszko (lata 1984 – 2006)
W 1984 roku, gdy powierzono mi kierownictwo Katedry Fizyki AR w Poznaniu, stan wojenny był już formalnie zakończony, lecz sytuacja gospodarcza w Kraju była katastrofalna, podobnie jak sytuacja finansowa Uczelni podczas „szalejącej” inflacji. W tych warunkach należało nie tylko zapewnić sprawny przebieg wykładów i zajęć laboratoryjnych z fizyki i biofizyki dla wszystkich kierunków nauczania w AR, o wymiarze przekraczającym 600 godz. tygodniowo, ale i stworzyć możliwości dla dalszego rozwoju kadry naukowo-dydaktycznej. Wówczas skład zespołu nauczającego stanowiło dwoje samodzielnych pracowników (prof. prof. Danuta i Janusz Sławińscy), starszy wykładowca (dr Czesław Lesiewicz), pięcioro adiunktów (dr Małgorzata Grottel, dr Wanda Maciejewska, dr Ewa Miedziejko, dr Stefan Poliszko, dr Stanisław Surma i – od 1988r. - dr Krzysztof Olszewski). Ponadto, w Katedrze była zatrudniona grupa pracowników na etatach asystenckich i naukowo-technicznych, którzy w opisywanych latach aktywnie uczestniczyli w pracach technicznych i chemicznych na rzecz pracowni studenckiej, a także w niektórych badaniach naukowych. Byli to: mgr Marek Wolny oraz późniejsi długoletni pracownicy naszej Katedry: mgr inż. Alina Nowotarska, mgr inż. Anna Kołczyk (od 2010 r. – doktor nauk rolniczych), mgr inż. Andrzej Tomala, mgr inż. Piotr Rolewski (od 2011 r. – doktor nauk rolniczych). W latach 90-tych przez krótki czas w naszej Katedrze pracowali również: Wioletta Tybura, mgr Barbara Dziedzic, Sebastian Kniat. Funkcje administracyjne pełniła pani Urszula Michalska, a od 1992 r. – pani mgr inż. Ewa Siwulska- Magnuska.
W rezultacie działalności naukowej, realizowanej zarówno w Katedrze Fizyki AR w Poznaniu, jak też w innych laboratoriach fizyki poznańskiego środowiska akademickiego, w omawianym okresie sfinalizowano następujące rozprawy doktorskie:
Henryk Malak - ”Mechanizm zmian konformacyjnych i degradacji hemoglobiny indukowanych promieniowaniem UV” (1985)
Wojciech Pukacki - „Rola defektów w przewodnictwie elektrycznym wybranych półprzewodników organicznych” (1985)
Leszek Cieśla - „Modelowe badania ochronnej roli melanin i kwasów tłuszczowych w procesach destrukcyjnych inicjowanych promieniowaniem ultrafioletowym„ (1987)
Grzegorz Hoffmann - „Badanie zmian struktury drewna metodą relaksacji dielektrycznej” (1987)
Bogusław Żywucki - „Struktura zasocjowanych roztworów pochodnych dwuamidu i mocznika w środowisku niepolarnym” (1987)
Grażyna Plenzler - „Badanie oddziaływań fitochromu, allofikocyjaniny i C-fikocyjaniny ze sterydem (estriolem) metodami spektroskopii optycznej” (1988)
Danuta Napierała - „Badania mechanizmów retrogradacji i formowania się żeli skrobi metodami magnetycznego rezonansu jądrowego” (1989)
Danuta Klimek - „Rehydratacja i oddziaływania w dwu- i trójskładnikowych układach skrobi, białka i wody”(1994)
Hanna Maria Baranowska - „Właściwości wody hydratacyjnej badane metodami MRJ i ich wpływ na reologiczne właściwości roztworów białek”(1998)
Ryszard Rezler - „Dynamiczno-mechaniczna analiza termiczna kseroproduktów skrobiowych i zmian ich właściwości w warunkach rehydratacji”(1998)
Ponadto w Katedrze zrealizowano rozprawy habilitacyjne:
Stefan Poliszko - „Strukturalno-relaksacyjne uwarunkowania lepkosprężystych właściwości drewna”(1985)
Krzysztof Olszewski ( † 1995)- „Nuclear magnetic relaxation dispersion studies of water in protein solutions, denatured protein gels and tissues”(1994)
Krzysztof Polewski - “Mechanizmy fotosensybilizacji biomolekuł w układach heterogenicznych”(2001)
Zaplecze badawcze Katedry Fizyki w omawianym okresie rozwijało się dosyć intensywnie, jak na ówczesne warunki braku dostępności do nowoczesnego sprzętu kontrolno-pomiarowego. Stanowiska badawcze budowano (komponowano) klasyczną dla fizyków metodą hand-made korzystając z bezgranicznej pomysłowości ich twórców w zakresie wykorzystywania wszelkich dostępnych (głównie z NRD) środków i materiałów, jak również prywatnie importowanego z Zachodu sprzętu komputerowego w postaci takich „maszyn” jak ZX-81 czy ZX - spectrum. W ten sposób, poza istniejącymi już laboratoriami Fotomorfogenezy oraz Chemiluminescencji, powstawały laboratoria MRJ, DETA, DMTA oraz Analiz Sorpcyjnych. Obecnie laboratoria te są już wyposażone w pełni automatyczną, wysokiej klasy aparaturę jak np. spektrometry Magnetycznego Rezonansu Jądrowego (15 i 30 MHz), Dynamiczno-Mechaniczny Analizator Reologiczny oraz Analizator Dyfuzji i Aktywności wody. Rozbudowa wymienionych laboratoriów była konsekwencją rozwoju badań w zakresie fizyki biopolimerów a zwłaszcza fizyki zjawisk relaksacyjnych w złożonych układach biopolimerowych. Prace z tego zakresu obejmowały nie tylko realizację rozpraw doktorskich i habilitacyjnych, ale i udział w dużych projektach kooperacyjnych o zasięgu ogólnokrajowym (CPBP 0509) oraz międzynarodowym (COST-508). Wyniki badań prowadzonych w Katedrze Fizyki upowszechniano w setkach publikacji i kilkudziesięciu wystąpieniach na międzynarodowych konferencjach naukowych oraz w trakcie długoterminowych pobytów pracowników Katedry w renomowanych ośrodkach badawczych Francji, Holandii, Japonii, Kanady, RFN i USA.
W roku 2006 kierownikiem katedry został wybrany pan prof. dr hab. Krzysztof Polewski.
W 2001 roku po uzyskaniu na Wydziale Fizyki UAM stopnia doktora habilitowanego z zakresu spektroskopii oraz biofizyki, w 2011 r. otrzymał on z rąk Prezydenta RP tytuł profesora nauk biologicznych z zakresu biofizyki.
Pan prof. dr hab. Krzysztof Polewski (2006 - 2021)
Prowadzone obecnie w Katedrze prace badawcze obejmują szerokie spektrum zagadnień związanych z biofizyką zjawisk i procesów biologicznych. Badania i ocenę żywności, w tym jej właściwości przeciwutleniające prowadzi się stosując techniki luminescencyjne, ze szczególnym uwzględnieniem chemiluminescencji. Bada się m.in. udział tlenu singletowego i innych reaktywnych form tlenu w procesach utleniania i fotoutleniania produktów spożywczych, wpływ czynników fizycznych, takich jak promieniowanie ultrafioletowe i widzialne, na przemiany kwasów humusowych, a także – stosując metody spektroskopowe – bada się fizykochemiczne właściwości naturalnych antyutleniaczy w roztworach oraz w membranach i liposomach. Stosując sondy fluoroscencyjne oraz tzw. kropki kwantowe prowadzi się badania procesów utleniania w membranach i liposomach.. Pracownia do badań z zakresu biofizyki molekularnej wyposażona jest w spektrofotometry na zakresy UV i widzialny, spektrofluorymetr Shimadzu RF 5001, układy do pomiarów fluorescencji rozdzielonej w czasie w zakresie subnanosekundowym firmy PicoQuant, zestaw do pomiarów kinetyki oraz rozkładu widmowego chemiluminescencji.
Laboratoria sorpcyjne, reologiczne i NMR, wyposażone w pełni automatyczną, wysokiej klasy aparaturę, umożliwiają badania mechaniczno-reologicznych właściwości układów polimerów spożywczych, interakcji skrobi z substancjami niskocząsteczkowymi i białkami w układach ciekłych i skondensowanych, zjawiska dyfuzji wody i hydratacji polimerów spożywczych
Wyniki badań naukowych prowadzonych w Katedrze Fizyki są prezentowane w wielu publikacjach naukowych o zasięgu międzynarodowym oraz na międzynarodowych konferencjach naukowych.
Osiągnięcia naukowe są w dużej mierze wynikiem wieloletniej współpracy naukowej pracowników naszej Katedry z jednostkami naukowymi Wydziału Nauk o Żywności i Żywieniu. Rezultatem tej współpracy są również stopnie doktora habilitowanego z zakresu nauk o żywności uzyskane na tym wydziale przez dr Hannę Baranowską w 2013 r. oraz dr. Ryszarda Rezlera w 2016 r.
Znaczny udział w prowadzonych badaniach naukowych mają nowi, młodzi pracownicy naszej Katedry, w tym pani dr inż. Grażyna Neunert, dr inż. Przemysław Siejak, mgr Łukasz Masewicz, mgr Katarzyna Pers (od 2017 – Walkowiak), dr Mikołaj Kościński, który badania naukowe wykonuje w Centrum NanoBioMedycznym w Poznaniu oraz dr nauk fizycznych i dr nauk technicznych inż. Maciej Jarzębski, który prowadzi szeroką współpracę naukową z wieloma ośrodkami naukowymi w Polsce.
Pani prof. UPP dr hab. Hanna Maria Baranowska (2021 - )